Hấp dẫn đặc sản cá nến của đồng bào Mường Sơn La

Tháng 6, khi nước lòng hồ thủy điện Hòa Bình rút sâu, đồng bào sinh sống ở các xã dọc sông của hai huyện Phù Yên, Bắc Yên (tỉnh Sơn La) lại bước vào mùa đánh bắt cá “nến”, loại cá được coi là đặc sản của miền sông nước này.

Cá “nến” là loại cá nhỏ bằng chiếc đũa, dài khoảng 5 đến 7 cm, có màu trắng sữa nên người địa phương thường gọi là cá “nến” hay cá “sữa”. Nhìn bằng mắt thường, loại cá này chỉ là một khối thịt đặc, trên thân cá, nổi bật nhất là đôi mắt nhỏ, màu đen.

Loại cá này chỉ xuất hiện vào mùa nước rút, sống ở vùng nước nông, sát mép sông. Bà con nơi đây thường dùng một tấm vải màn tuyn lớn, 2 người cầm 2 đầu vớt nhẹ ở vùng nước nông là dễ dàng bắt được cá “nến” với số lượng lớn. Mỗi lần kéo lưới như vậy có thể bắt được hàng nghìn con nhưng chỉ được vài kg thịt vì loại cá này khá nhỏ.

Cá nến là loài cá nhỏ có màu trắng sữa.

Để chế biến món cá này, người ta thường mất khá nhiều thời gian để nhặt riêng cá “nến” ra khỏi nhiều loại cá nhỏ khác lẫn vào. Cá “nến” sau khi nhặt riêng, rửa sạch, nếu không đem ra chợ bán thì bà con thường phơi nắng nhiều ngày làm cá khô. Cá “nến” phơi khô ăn có vị dai, ngọt như mực khô của miền biển vậy.

Người dân nhặt cá nến sau một buổi kéo lưới

Người dân vùng dọc sông hai huyện Phù Yên và Bắc Yên (Sơn La) thường chế biến cá “nến” thành nhiều món khác nhau, tùy theo sở thích và khẩu vị của từng vùng. Đồng bào Mường ở Phù Yên sành ăn các món chế biến từ cá nên cá “nến” cũng được họ chế biến nhiều cách cầu kỳ, hấp dẫn. Đơn giản nhất là cách rán giòn, chấm tương ớt hoặc ăn với “chẳm chéo” của người Thái, món này phù hợp với những buổi tiếp khách, chủ khách ngồi quây quần, vừa uống rượu, thưởng thức cá vừa nói chuyện lai dai.

Món cá nến rang giòn.

Phức tạp hơn là món cá “nến” xào xả, ớt và tía tô, vị hỗn hợp, ngọt, cay, thơm nồng, kích thích tối đa vị giác của người ăn. Cầu kỳ hơn là món cá “nến” hấp lá rừng: cá trộn cùng lá vón vén (loại lá rừng, mình dây, có vị chua nhẹ) giã nhỏ, thêm gia vị, gói bằng lá chuối rừng hoặc lá vả rồi cho lên chõ hấp chín.

Món này ăn lúc nóng hổi, đặt cả gói lá lên đĩa rồi gỡ nhẹ tay là mùi thơm tỏa ra ngào ngạt, rất hấp dẫn. Cá “nến” khi ăn không cảm nhận được là có xương, thịt dai vừa đủ, có vị ngọt, không không có mùi tanh.

Người Mường xứ này còn chế biến cá “nến” thành món gỏi cá. Cá nến rửa sạch, để ráo nước, ngâm nước măng chua khoảng 15 phút, vớt ra trộn với chút măng chua, đọt chuối non thái nhỏ, thêm ớt, tỏi, mắc khén, rau thơm, rưới chút nước măng chua đun sôi kỹ đã để nguội. Món này ăn lạ miệng và không kém phần hấp dẫn.

Hấp dẫn với món gỏi cá nến.

Mùa nước cạn, nếu có dịp đặt chân đến miền đất dọc sông đầy nắng gió này, du khách sẽ cảm nhận được lòng mến khách vô cùng của đồng bào Thái, Mường quanh năm gắn bó với núi và sông. Đến bữa cơm, hương vị thơm ngon từ những món ăn dân tộc độc đáo hấp dẫn, trong đó không thể thiếu món cá “nến” sẽ giúp người khách xua đi những mệt nhọc sau một chặng đường dài, vất vả.

Tặng Đào